گرافیک، زیبایی و نوشتار فارسی

نوشته : بهرام عفراوی

 

اگر طراح گرافیک باشید و به شما سفارشی برای طراحی پوستر، بروشور، وب سایت یا چیزهایی از این قبیل ارجاع شود ترجیح می‌دهید که متن مورد استفاده فارسی باشد یا انگلیسی؟ گمان می‌کنم جواب شما کاملاً مشخص و معلوم است. اگر نگویم که صددرصد طراحان گرافیک ایرانی ترجیح می‌دهند که با نوشتار انگلیسی کار کنند حداقل درصد بالایی، مطلوبشان استفاده و بکارگیری متن و فونت انگلیسی است.
این ترجیح نه تنها شامل طراحان گرافیک آماتور، بلکه حرفه‌ای‌ها را نیز شامل می‌شود. کافی است سری به سایت‌های طراحان حرفه‌ای گرافیک بزنید تا این نکته مشخص گردد. برای نمونه توجه شما را به سایت انجمن طراحان گرافیک ایران جلب می‌کنم. البته شاید در این مورد بین المللی بودن بیشتر مطرح بوده است و نه ترجیح استفاده از نوشتار انگلیسی.
اما تاکنون توجه کرده‌اید که چرا چنین اتفاقی می‌افتد. به نظر می‌رسد مسایل زیر برخی از مشکلاتی باشد که موجب می‌شود که این ترجیح ایجاد گردد.
1- فونت فارسی کشیده‌های بسیاری دارد بطوریکه برخی حروف به بالا و برخی به پایین کشیده شده‌اند. سرکش‌ها نیز مضاف بر علت هستند و این موجب سختی کار با آن می‌شود.
2- فونت فارسی در نرم افزارهای مختلف به شکل و جزئیات مختلفی عرضه می‌شود و با توجه به عدم رعایت نکات و استانداردهای لازم تا زیبایی را در متن ایجاد می‌نماید.
3- فونت فارسی قابل ارائه در سایت‌های اینترنتی بسیار نازیباست و بهترین فونت قابل ارائه Tahoma می‌باشد که آن نیز چنگی به دل نمی‌زند.
و ...
اما با تمام مسایلی که وجود دارد گاهی پیش می‌آید که دو متن یکسان را که طراحان مختلف کار کرده‌اند وقتی درکنار هم قرار می‌دهید تفاوت‌هایی را در آنها مشاهده می‌نمایید. یکی زیبا و قابل قبول و دیگری دارای مشکلات متعدد. در بسیاری از موارد نیز نوع فونت مورد استفاده در متن یکی است. با این وجود رعایت برخی نکات فنی و داشتن دید گرافیکی موجب دلچسبی یکی نسبت به دیگری می‌گردد.
نوشتار در متن
برای متن بهتر است از فونت‌های مناسب متن استفاده شود. فونت های خوانا همچون زر، میترا، یاقوت از جمله فونتهای زیبا و مناسب هستند، البته از زمان تولید آن توسط شرکت لاینوتایپ ظرافتهای آنها بسته به نرم افزاری که در آن نصب شده‌اند دچار تغییر شده است. به هر حال از نوع فونت که بگذریم به سراغ فاصله‌ها می‌رویم. در یک نوشتار فارسی بطور عمده سه نوع فاصله در جهت ایجاد زیبایی وجود دارد.
1- فاصله بین حروف
2- فاصله بین کلمات
3- فاصله بین سطرها
از اینها گذشته راست چین، چپ چین و یا میزان کردن از دو طرف نیز بسته به طرح می‌تواند در ایجاد زیبایی و دلچسبی و حتی خوانایی متن موثر باشد.
ناگفته نماند رسیدن به متنی دلخواه از نظر گرافیکی، به اصول و فهم کلاسیک گرافیک و زیباشناسی نیاز دارد، اما با دیدن‌های بسیار می‌توان این تجربه مفید را کسب کرد.
1- فاصله بین حروف
فاصله بین حروف را کرنینگ حروف می‌گویند. حتماً متوجه شده‌اید که برخی حروف کلمات برای زیبا و خوانا دیده شدن بایستی از حروفی تشکیل شده باشند که کرنینگ مناسب در آنها رعایت شده باشد مثلاً حرف «ر» و بعد «ا» که کلمه «را» را تشکیل می‌دهد با کرنینگ نامناسب به شکل «ر ا» دیده خواهد شد. طبیعی است جملات یک متن حاوی کلمه «را» با این نوع کرنینگ خوانایی را سخت و زیبایی را مختل می‌کند. توجه کنید که یکی از دلایل نازیبایی یک متن با یک فونت مشخص به متنی دیگر همین کرنینگ است. کلمه «را» با کرنینگ صحیح به گونه‌ای است که «ا» به درون شکم «ر» رفته است و این مسئله زیبایی و خوانایی کلمه «را» را در یک متن به وجود می‌آورد.
از این قبل کلمات در یک متن فراوان یافت می‌شود. متنی که در آن فاصله بین حروف دقیق و صحیح باشد در چشم بیننده و خواننده، زیبا و خواناست.
2- فاصله بین کلمات
فاصله بین کلمات نیز در درستی و خوانایی متن بسیار موثر است. شروع یک کلمه بایستی با فاصله مناسبی از پایان کلمه قبلی همراه باشد این مسئله به خصوص در مواردی که قصد میزان کردن سطرها از دو طرف (Justify) را داریم ممکن است پیش آید بدین ترتیب نرم افزار برای اینکه بتواند سطرها را از دو طرف تنظیم کند معمولاً به دو شکل عمل می‌کند:
الف) فاصله بین کلمات را تغییر می‌دهد.
در این مورد برخی کلمات به هم چسبیده و برخی فاصله نامعقولی از هم می‌گیرند و متن را دچار مشکل می‌کنند.
ب) در برخی حروف کشیدگی ایجاد می‌کنند.
در این مورد نیز ممکن است کشیدگی‌های ایجاد شده نامناسب و بیش از اندازه باشد و باز هم همان مشکلات در متن از نظر خوانایی و زیبایی به وجود آید.
بهتر است در هنگام میزان کردن سطرها از دو طرف با کنترل خط به خط نیز اصلاحات در آنها ایجاد نماییم تا مشکل مرتفع گردد.
3- فاصله بین سطرها
گاهی فاصله میان سطرها در یک متن آنقدر کم است که هنگام مطالعه سطر مورد نظر کم می‌گردد و خواندن مشکل، همچنین در هم رفتگی سطرها بی‌نظمی و نازیبایی را به وجود می‌آورد. همچنین فاصله زیاد نیز مشکلات مشابهی را ایجاد می‌نماید. رعایت فاصله صحیح بین سطرها که نه باعث درهم رفتگی گردد و نه آنقدر زیاد باشد که انسجام متن را دچار مشکل کند بیش از هر چیز به دید گرافیکی خوب و تجربه زیاد بستگی دارد.
نوشتار در کار گرافیک
منظور استفاده از نوشتارهای کوتاه در موراد مختلف گرافیکی است مثل کارت ویزیت، بیل بورد، آگهی تبلیغاتی، بروشور و ...
با دقت به کارت ویزیت‌های اطراف خود نگاه کنید به نظر می‌رسد طراحی‌های ساده‌‎ای دارند چون اغلب کارت ویزیت‌ها از نوشته‌هایکوتاهی تشکیل شده‌اند که شامل نام، آدرس و شاید یک لوگو باشد اما وقتی یک نام ساده را به روی کارت ویزیت درج می‌کنید رعایت نکردن مسائل مربوط به نوشتار با تمام سادگی می‌تواند کار را خراب کند. اغلب آماتورهای گرافیک برای طراحی کارت ویزیت ساده به این مسئله قناعت می‌کنند که متن را به شکل خام بنویسند و بعد آن را به چاپ بسپارند.
نکات گفته شده در بحث نوشتار در متن در اینجا نیز مطرح است بخصوص اینکه جزئیات بیشتری به ویژه در مورد فاصله بین حروف با توجه به کم بودن حجم نوشته مطرح است. به همین خاطر وقتی یک نام را برای درج روی کارت وارد نرم افزارهای گرافیکی می‌کنید تازه بایستی با استفاده از ابزارهای موجود حروف را شکسته و به شکل دستی و بر اساس قواعد آنها را به قدی جابه جا نمایید تا به شکل مطلوب درآید.
نکته گفته شده شامل بقیه موارد طراحی گرافیک نیز می‌شود. آگهی‌ها و بیل بورد و موارد بسیاری را سراغ داردم که سالهاست در معرض دید مردم قرار دارد و نکات گفته شده در آنها رعایت نگردیده است.
اگر می‌خواهید کارهای زیباتری ارائه کنید و نقش موثری در بهبود وضعیت ترافیک دیداری انسان ایجاد نمایید در رعایت نکات فوق دقت نمایید.